ارزیابی وضعیت زنان در برنامه های پس از انقلاب با تأکید بر دیدگاه های آمارتیاسن (1383- 1368)

دستیابی به توسعه و بهبود کیفیت زندگی از آرمان هایی است که همواره ذهن بشر را به خود مشغول نموده است. امروزه پدیده توسعه به همان اندازه که مسائل اقتصادی را در بر می گیرد یک مقوله اجتماعی و فرهنگی نیز محسوب می شود. یکی از مقولات بسیار مهم در امر توسعه که مدت ها مورد غفلت نظریه پردازان و سیاستگذاران قرار گرفته بود، موضوع زنان است. در حال حاضر نیز با وجود گرایش به مسائل زنان در رویکردهای جدید توسعه، در اکثر کشورهای جهان مشکلات متعدد مربوط به زنان همچنان به چشم می خورد. در این تحقیق، هدف، ارزیابی وضعیت و موقعیت زنان در برنامه های توسعه پس از انقلاب به منظور بررسی این برنامه ها از لحاظ رویکرد نظری در خصوص توجه به مسائل زنان و چگونگی انعکاس این رویکردها در اهداف، خط مشی ها، سیاست ها، مدل و شاخص های کمی برنامه و نیز اجرای آن ( با تأکید بر آراء آمارتیاسن ) است و بدین منظور عملکرد شاخص های مرتبط، مورد بررسی قرار گرفته است. روش مورد استفاده، توصیفی- تحلیلی است و تحلیل یافته ها بر اساس الگوی نظری انتخاب شده یعنی نظریه نهادگرایی با تأکید ویژه بر دیدگاه های آمارتیاسن، صورت گرفته است. دو جنبه اهمیت و ضرورت توجه به نقش زنان در توسعه از دیدگاه آمارتیاسن، مشاهده عملکرد بهتر در صورت اختصاص امکانات و زمینه های مناسب در آموزش، بهداشت، اشتغال و ... با اولویت زنان و نقش بسیار منفی نابرابری های جنسیتی در تشدید عوارض همه انواع دیگر نابرابری ها ( موانع توسعه ) است. نتایح حاصل از پژوهش نشان می دهد، عمق اختلاف و تفاوت برنامه اول و دوم توسعه با نظریات سن بسیار زیاد است و مهم ترین عامل موثر در این تفاوت، رشد محور بودن و محوریت اقتصادی این برنامه هاست. با توجه به رویکرد غالب در برنامه سوم یعنی توانمندسازی زنان، با تأکید بر فراهم کردن زمینه های لازم برای افزایش مشارکت زنان، حرکتی هم جهت با دیدگاه سن صورت گرفته و توجه به آموزش، بهداشت، اشتغال، مشارکت سیاسی و ... به عنوان روش هایی برای افزایش توانمندی های زنان در نظر گرفته شده اند. در برنامه چهارم بر ضرورت توسعه مشارکت زنان تأکید شده و دولت موظف به پیگیری اهداف برنامه درباره زنان است. روح حاکم بر برنامه چهارم توسعه، ایده جنسیت و توسعه است و ارتقاء سطح کیفیت زندگی افراد، از طریق تحول اساسی در متغیرهای اقتصادی، آموزشی و بهداشتی مورد توجه قرار گرفته است. همچنین در مواردی، اولویت به زنان اختصاص داده شده است که این مسئله هم منطبق بر دیدگاه آمارتیاسن است. مروری بر شاخص های توسعه انسانی، توسعه جنسیتی و توانمندسازی زنان، نشان می دهد که در طی اجرای برنامه های اول تا چهارم، وضعیت زنان از لحاظ بهداشت و آموزش بهبود نسبی پیدا کرده، اما حتی در این مقوله ها هم ، شاخص ها همواره برای زنان ارقام کمتری را نشان می دهند. در سایر موارد مانند سهم درآمدی زنان، نرخ مشارکت در نیروی کار، سهم از منتخبان مجلس شورای اسلامی، سهم از سطوح بالای مدیریتی و قانونگذاری و ... در این دوره تغییر چندانی رخ نداده است و زنان همچنان در این زمینه ها از شاخص هایی با ارقام بسیار ناچیز برخوردارند.